WDARZENIA

Pan Tadeusz

Tam są koniki jak owady, drzewa jak liście, syntetyczne ujęcia, ale również technika taszystowska. Wszystko to wynikało z moich wcześniejszych doświadczeń z cieczami, no i z opozycji wobec tego, w jaki sposób dotychczas ilustrowano „Pana Tadeusza”, począwszy od Andriollego aż po Szancera. Ilustrowałem przede wszystkim pejzażem, postacie są oddalone, aby uniknąć dramaturgii teatralnej. „Pana Tadeusza” uważam za jedno z moich największych osiągnięć, poświęciłem mu bardzo dużo czasu. Pierwsze ilustracje zrobiłem w Paryżu – i wysłałem do Polski na konkurs. Wybrano mnie spośród szlachetnego grona najwybitniejszych ówczesnych twórców. 

Pamiętam rozmowę z Adamem Mauersbergerem, dyrektorem Muzeum Adama Mickiewicza. Mówię mu, że Mickiewicz wprawdzie był romantykiem, realistą, ale w technice o ileś lat wyprzedzał impresjonistów. A on na to, że się ze mną zgadza. Stąd te moje nastroje, te rozbryzgane pejzaże, te nocne rozmowy o gwiazdach, te pejzaże nad stawem, słowem – wszystkie te sceny najbardziej malarskie, bo jednocześnie zwracałem uwagę na ogromną wrażliwość malarską Mickiewicza. Dyskusja o malarstwie jest genialna. Hrabia mówi o sztuce włoskiej, co powoduje spontaniczny wybuch Tadeusza, który protestuje przeciwko banalnemu uproszczeniu urody polskiej natury, polskiego nieba, polskich chmur. Chociaż Mickiewicz wkładał te kwestie w usta prostego chłopaka czy słabo wykształconej Telimeny, były to niesłychanie ważne dyskursy o sztuce i malarstwie w ogóle. Nie mogłem więc ilustrować „Pana Tadeusza” w sposób klasyczny, teatralny, bobym absolutnie zgubił sens, urodę słowa tej książki. No i tutaj miałem rzeczywiście ogromne wsparcie ze strony Mauersbergera. A potem jeszcze rozmowa z Tadeuszem Filipczakiem, ówczesnym dyrektorem wydawnictwa Arkady, które podjęło się wydania mojego „Pana Tadeusza”. Wziął on moje prace do ręki i pyta: „Był pan nad Niemnem? Był pan tam?”. Ja odpowiadam: „Nie, nigdy nie byłem”. „No widzi pan, a tak, jakby pan tam był. Tam tak jest. Ja tam byłem”. 

Józef Wilkoń. Lustro i promyk. Z Józefem Wilkoniem rozmawia Janusz Górski, Wydawnictwo Czysty warsztat