WYDAWNICTWA

„Moje Zakopane”

Zakopane, miasto leżące u stóp najpiękniejszych gór w Polsce, posiada swoją bogatą historię i żywą tradycję. Na renomę tego miejsca, jako znaczącego ośrodka kultury, pracowały pokolenia twórców reprezentujących różne dziedziny sztuki: ludzi pióra, plastyków, muzyków i aktorów. To w tym pionierskim okresie „odkrywców” takich jak Jan Nepomucen Głowacki, Aleksander Kotsis, Józef Szermentowski, Walery Eliasz Radzikowski czy Wojciech Gerson, ukształtował się pierwszy komplementarny wizerunek Tatr i Zakopanego, funkcjonujący nierzadko do dzisiaj w wielu obszarach percepcji w formie skostniałych stereotypów stanowiących własną antytezę.

Przez ostatnie dwa stulecia rzesze wędrowców, kuracjuszy i turystów, złaknionych „uczuć wyższych”, spoglądały na zakopiańską osadę poprzez pryzmat malarskich wizji z pogranicza mitu i legendy, operujących gamą romantycznych środków warsztatowych, ewoluujących stopniowo, na skutek bliższego studium natury w kierunku realizmu. 

Koniec XIX w., wraz z nowymi trendami w sztuce i estetyce, obfituje w kolejne próby zdefiniowania fenomenu Zakopanego i gór. Niezwykle nośne w owym okresie koncepcje estetyczne Johna Ruskina, podsycone mistycznymi i prometejskimi pierwiastkami górskich pejzaży Caspara Davida Friedricha, spotykają się na zakopiańskim gruncie z postimpresjonistyczną i młodopolską fascynacją naturą, pejzażem i człowiekiem. Dokonania artystyczne tego okresu to wynik świadomego, wzajemnego przenikania się i koniunkcji pierwiastków z obszaru natury i kultury. W tej epoce góry i Zakopane stają się niewyczerpanym źródłem inspiracji dla całej plejady najwybitniejszych polski artystów.

Romantyczny zachwyt nad nieokiełznaną potęgą żywiołu, ekspresjonistyczna, dekadencka, mroczna tajemnica natury, impresjonistyczne, olśniewające doznania światła i barwy, kubistyczno-formistyczna inspiracja rytmem drewnianej architektury i faktura skalnej struktury grani, młodopolski zachwyt oryginalnym pięknem rodzimego folkloru i fascynacja heroicznymi przymiotami góralskiego ludu… Wszystkie te inspirujące wątki odnajdujemy w obrazach Stanisława Witkiewicza, Leona Wyczółkowskiego, Włodzimierza Tetmajera, Teodora Axentowicza, Wojciecha Weissa, Edwarda Okunia, Władysława Ślewińskiego, Jerzego Jarockiego, Stanisława Kamockiego, Władysława Skoczylasa, Stanisława Gałka, Zofii Stryjeńskiej i Tadeusza Kulisiewicza. 

W tle tych znaczących dokonań twórczych rozgrywa się zapomniany dramat największego zbiorowego dzieła malarskiego w dziejach polskiego malarstwa. „Panorama Tatr”, po krótkim epizodzie ekspozycyjnym, pocięta na fragmenty ginie bezpowrotnie w ogarniętej piekłem I wojny światowej Rosji.

Niepoślednią, inspirującą rolę odegrało również Zakopane jako ”duchowy matecznik” dla rodzących się w owym czasie nowych teorii estetycznych, filozoficznych i malarskich. To z „ducha i materii” zakopiańskiej rodzi się fascynująca twórczość i osobowość Witkacego, tutaj dojrzewają formistyczne teorie braci Andrzeja i Zbigniewa Pronaszko i Augusta Zamoyskiego, stylistyczno-architektoniczna koncepcja Karola Stryjeńskiego. To tutaj w tyglu naukowych, filozoficznych i artystycznych polemik, toczonych w gęstej atmosferze pomiędzy „Porajem” a kawiarnią Trzaski, powstaje idea „strefizmu” – fundamentalna teoria widzenia – „Wielość rzeczywistości” Leona Chwistka.

W okresie powojennym Zakopane i jego „klimaty” nadal obecne są w sztuce wielu wybitnych artystów. Tatrzańskie inspiracje odnajdujemy w sugestywnych pracach Andrzeja Wróblewskiego, w cyklu „Miast w górach” Jerzego Nowosielskiego, w asamblażach i realizacjach monumentalnych Władysława Hasiora, w surowej ascezie formalnej piet i krucyfiksów Antoniego Rząsy. Niezwykle istotną rolę w twórczej inspiracji sztuką rodzimą odegrała osobowość artystyczna i pedagogiczna Antoniego Kenara i jego uczniów, których dokonania i „zakopiańskie widzenie świata” odcisnęły czytelne piętno na obrazie sztuki polskiej lat 60-tych i 70-tych. 

Początek nowego wieku, tempo przemian społeczno-politycznych, rewolucja cyfrowa i globalizacja przyniosły pod Giewont, wraz z zalewem zdewaluowanych wartości i idei, płytką i złudną obietnicę indywidualnego przeżycia i łatwego wzruszenia. Ośrodki takie jak Zakopane, nieliczne miejsca o szczególnych walorach kulturotwórczych, w sposób wyjątkowy stały się podatne na „podaż” pustych idei, tanich sloganów, obiegowych półprawd i archaicznych, skostniałych dogmatów estetycznych. Stąd nieodzownym stało się pytanie o dzisiejszą tożsamość Zakopanego, o jego wyjątkowość i współczesny mit.

Kuratorska formuła otwartego konkursu, jaką przyjęłam dla pełniejszego opisu rzeczywistości, pozwoliła odpowiedzieć na pytanie, jak dzisiaj Zakopane postrzegane jest przez współczesnych artystów i czy nadal stanowi inspirację dla twórców. 

Pokonkursowa wystawa malarska "Moje Zakopane" jest próbą artystycznego pokazania owego magicznego pierwiastka, który Witkacy przed laty nazwał "zakopianiną". Zakopane jako źródło inspiracji, jako miejsce pracy twórczej, jako stan świadomości. Temat wystawy jest próbą pobudzenia do głębszej refleksji nad relacją twórczą pomiędzy przenikającą się przestrzenią natury i kultury. Prezentowana wielowątkowość spojrzenia na Zakopane z różnych perspektyw twórczych, estetycznych i emocjonalnych, pozwala nam odkryć ten szczególny fenomen „miasta w górach”, zaskakujący nieszablonowym spojrzeniem i emocjonalnym ładunkiem autentycznego przeżycia.

Lidia Rosińska-Podleśny

z-ca dyrektora ds. artystycznych

Zakopiańskie Centrum Kultury

Miejska Galeria Sztuki im. Wł. hr. Zamoyskiego