Brzozowski – Stajuda
Iloczyn Zbiorów
Kluczem dla prezentacji twórczości dwu wybitnych przedstawicieli polskiej awangardy malarskiej XX w., ich wzajemnej relacji i inspiracji, jest metoda zdefiniowana w logice jako „iloczyn zbiorów” – poszukiwanie zbioru wspólnego. Ów zbiór wspólny dla Tadeusza Brzozowskiego i Jerzego Stajudy zawiera elementy biografii, doświadczenia epoki, postawy wobec wartości oraz oddziaływania na środowisko. Pomimo istotnych różnic metrykalnych, biograficznych i trudnych doświadczeń epoki, które wiodły obu artystów różnymi drogami do malarstwa, zasadniczą wspólną cechą ich decyzji artystycznych była potrzeba szukania nowego języka ekspresji, po klęsce intelektualnej i hekatombie pierwszej połowy XX w.
Wywiedzione z freudowskich tez konsekwencje dadaizmu i surrealizmu, wsparte doświadczeniem sztuki abstrakcyjnej, towarzyszącej kulminacji nurtów egzystencjalnych, u obu artystów wywołują podobną potrzebę poszukiwania nowego języka malarskiego, nasyconego maksymalnie ładunkiem osobistej ekspresji.
Wspólne dla obu twórców pragnienie wyrażenia siebie i „wymierzenia sprawiedliwości widzialnemu światu” skłania Brzozowskiego do konstatacji o poszukiwaniu środków pozamalarskich, które będą „…precyzyjne i głębokie jak uderzenie skalpelem”. Stajuda pisząc wówczas o Brzozowskim („Czarnoksiężnik czy jego uczeń?”), idzie jeszcze dalej, postulując nieuchronną konieczność „decyzji wyjścia poza sztukę”.
Istotnym elementem zbioru wspólnego jest pierwiastek patosu i poezji, ceremonii i humoru, groteski i absurdu zawarty w tematyce i tytułach ich prac. „Dygi”, „Sztylpy”, „Imperatryca”, „Siurpryza” Brzozowskiego stają się wielopłaszczyznową grą intelektualną z widzem, podobnie jak „Okręt, który rozbił się u wybrzeży Czech”, czy „Wyspy szczęśliwych złodziei” Stajudy. Iloczyn zbiorów zawiera również wyjątkową dla obu twórców aktywność intelektualną, otwartość na nowe trendy w sztuce, literaturze, muzyce i teatrze. Aktywny udział w kulturze, tworzenie środowiska, którego epicentrum stanowi dom i pracownia, niezwykle wzbogaca obraz kulturalny ówczesnej Warszawy, Krakowa i Zakopanego. Bardzo istotnym, wspólnym wyróżnikiem postawy artystów była niezwykle otwarta i partnerska relacja w kontakcie z młodzieżą akademicką uczelni warszawskiej (Stajuda) i krakowskiej, poznańskiej oraz zakopiańskiej Szkoły Kenara (Brzozowski), gdzie twórczy kontakt intelektualny zaowocował rozwojem wielu wybitnych osobowości współczesnej sztuki polskiej.
Lidia Rosińska-Podleśny
z-ca dyr. ds. artystycznych ZCK
Miejska Galeria Sztuki im.Wł. hr.Zamoyskiego
Tadeusz Brzozowski - ur. w 1918 we Lwowie, zm. w 1987 w Rzymie.
W latach 1936-39 studiował na krakowskiej ASP; w latach 1940-42 kontynuował naukę w Szkole Przemysłu Artystycznego (Kunstgewerbeschule). Dyplom ASP uzyskał w roku 1945. Podczas okupacji był aktorem Konspiracyjnego Teatru Tadeusza Kantora. W latach 1945-48, jako członek Grupy Młodych Plastyków, brał udział we wszystkich ważniejszych manifestacjach polskiej sztuki nowoczesnej, jednocześnie nauczając rysunku odręcznego na wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej (1945-1954).
W latach 1949-55 tworzył niewiele i w praktyce nie wystawiał; namalował w tym czasie kilka polichromii, przede wszystkim kościelnych. W latach 1954-69 uczył w zakopiańskiej Szkole Kenara (1959-61 – dyrektor). W okresie 1962-79 wykładał w PWSSP w Poznaniu, a w latach 1979-81 na krakowskiej ASP. Był autorem lub współautorem bardzo wielu zakopiańskich inicjatyw artystycznych (m.in. „Salonów Marcowych” i „Salonów Lutowych”). W 1957 został członkiem-założycielem Drugiej Grupy Krakowskiej; prócz tego związany był od roku 1959 z międzynarodowym ruchem PHASES.
Począwszy od roku 1955 brał udział w prawie wszystkich ważniejszych wystawach polskiej sztuki współczesnej w kraju i za granicą. Po roku 1957 – przede wszystkim w latach 60-tych, gdy zaliczany był do europejskiej czołówki malarstwa nowoczesnego – jego prace eksponowano na najwyższej rangi imprezach międzynarodowych (Biennale w Sao Paulo 1959 oraz 1975 – indywidualnie; Biennale w Wenecji 1962; Wystawa Światowa, Seatle 1962; ROSC, Dublin 1967 itd.). W latach 1943-97 jego prace eksponowane były na około pięciuset wystawach (w tym 67 indywidualnych – m.in. wystaw retrospektywna w Muzeum Narodowym w Poznaniu (1974-75) oraz retrospektywa rysunków w Muzeum w Radomiu (1986). W dziesięciolecie śmierci artysty, w latach 1997-98, zorganizowano serię wielkich wystaw (Muzeum Narodowe w Warszawie, Wrocławiu i Krakowie oraz Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem), na których zaprezentowano pełen przegląd jego twórczości.
Był laureatem wielu odznaczeń artystycznych i państwowych, m.in. kilkakrotnie Nagrody Ministra Kultury i Sztuki, nagrody Fundacji im. Alfreda Jurzykowskiego (1983), Krzyża Komandorskiego z Gwiazdą Orderu Odrodzenie Polski (1987 – pośmiertnie; w roku 1981 nie przyjął tego odznaczenia).
Jego prace znajdują się w licznych zbiorach publicznych (wszystkie istotniejsze zbiory sztuki współczesnej w Polsce oraz wiele za granicą – m.in. Museum of Modern Art w Nowym Jorku, Stedelijk Museum w Amsterdamie, Muzeum Watykańskie itd.) oraz w bardzo wielu kolekcjach prywatnych w Polsce i kilkudziesięciu krajach świata.
Jerzy Stajuda – ur. w 1936 w Falenicy, zm. w 1992 w Warszawie.
W latach 1952-1959 studiował na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Od lat studenckich interesował się malarstwem, zadebiutował w 1957 roku. Jednocześnie zaczął pisać artykuły o sztuce. Szybko osiągnął pozycję profesjonalnego krytyka sztuki, którego zdanie liczyło się na polskiej scenie artystycznej lat 50 i 60. Wykształcił własny styl pisana o sztuce. Stała współpraca łączyła go ze „Współczesnością” (1959-1967). Publikował także w „Przeglądzie Artystycznym”, „Przeglądzie Kulturalnym”, „Miesięczniku Literackim”, „Polsce”, „Ty i Ja”, „Więzi” i in. W malarstwie jego pełny rozwój artystyczny przypadł na okres po 1968 roku, kiedy to stopniowo zrywał z krytyką sztuki, uznając jej wpływ za hamujący dla twórczości malarskiej. Podstawą twórczości Stajudy były akwarela i rysunek, rozwijające się odmiennie. Obrazy olejne były natomiast tworem niejako „wtórnym” - powstawały na podstawie akwarel.
Nie bez wpływu na wizerunek Stajudy jest także styl jego „towarzyskiego” istnienia w życiu warszawskiego środowiska artystycznego. Jego mieszkanie przy ul. Wiejskiej było rodzajem salonu (w najbardziej kulturotwórczym sensie tego słowa), gdzie odbywały się spotkania przyjaciół artysty – pisarzy i poetów z kręgu „Współczesności” i „Miesięcznika Literackiego”, plastyków i krytyków sztuki oraz kompozytorów i muzyków. Stajuda był wielkim znawcą muzyki, wirtuozem-amatorem i kolekcjonerem – zgromadził jedną z najlepszych w Warszawie płytotek muzyki poważnej.
Artysta pokazywał swe prace na kilkunastu wystawach indywidualnych, brał też udział w licznych wystawach zbiorowych w kraju i za granicą. W 1991 roku został laureatem nagrody Fundacji im. Alfreda Jurzykowskiego z Nowego Jorku. Jego prace znajdują się we wszystkich ważniejszych kolekcjach muzealnych w kraju oraz w wielu krajowych i zagranicznych kolekcjach prywatnych.
W 1993 roku została ustanowiona doroczna Nagroda im. Jerzego Stajudy dla wyróżniającego się krytyka sztuki, fundowana przez Aleksandrę Semenowicz oraz synów artysty, Jeremiego i Jana Stajudów, a przyznawana przez grono kuratorów jego spuścizny i laureatów z lat poprzednich.
Dorobek artystyczny Stajudy został zdeponowany w Muzeum ASP w Warszawie.
.jpg)
.jpg)
